تاخیر در رشد گفتار و زبان

مقدمه

آرزوی هر پدر و مادری است که فرزند دلبندشان بتواند مانند سایر همسالان خود به موقع حرف بزند و از طریق کلمات با دیگران ارتباط برقرار نموده و احساسات، اندیشه ها و خواسته های خود را به راحتی با دیگران در میان بگذارد.

رشد طبیعی گفتار وزبان نقش اساسی در سایر جنبه های رشد انسان از قبیل رشد اجتماعی ، رشد روانی، رشد اخلاقی ، رشد شخصیتی، پیشرفت تحصیلی و ... داشته و بالعکس رشد ناکافی مهارت های کلامی می تواند بر موارد ذکر شده تاثیرات نامناسبی داشته باشد.

اغلب کودکان با هدف برقراری ارتباط کلامی با اطرافیان بیان اولین کلمات معنا دار خود را حدود یک سالگی شروع کرده و روز به روز بر وسعت دامنه کلمات خود افزوده طوری که مثلا یک کودک دو ساله می تواند تقریبا پنجاه کلمه را بر زبان آورده و از جملات دو واژه ای« به عنوان مثال: نی نی کو؟» جهت ارتباط با دیگران استفاده کند. با این توصیف کودکانی وجود دارند که به دلایلی که در ادامه ذکر خواهد شد دچار تاخیر در رشد گفتار وزبان می شوند.

نشانه ها

این کودکان معمولا برای بیان خواسته های خود از ایما و اشاره استفاده می کنند ،اولین کلمات خود را خیلی دیرتر از همسالانشان بر زبان جاری می کنند، تعداد کلماتی را که بیان می کنند بسیار کمتر ازتعداد واژه هایی است که همسالان آنان به کار می برند، از لحاظ درک و فهم لغات و جملات نیز نسبت به دیگر همسالان خود به طور محسوسی عقب تر هستند، در کاربرد صحیح ضمایر، حروف ربط، اضافه و افعال مشکل اساسی داشته و گفتارشان برای دیگران به ویژه غریبه ها غیر قابل فهم است.

سایر نشانه ها بستگی به دلیل تاخیر در گفتار وزبان دارد. مثلا کودکانی که به دلیل عقب ماندگی ذهنی دچار این عارضه شده اند بستگی به شدت اختلال ذهنی شان به درجات مختلفی از کمبود توجه و تمرکز نیز در رنج بوده همچنین درسایر آیتم های رشدی (( مثل گردن گرفتن، نشستن، راه افتادن و...))تاخیر دارند؛ ولی اگر مثلا علت تاخیر در رشد گفتار وزبان کم شنوایی باشد، کودک در توجه و تمرکز مشکلی نداشته و در برقراری ارتباط از طریق تماس چشمی بسیار خوب عمل می کند.

علل

به غیر از عقب ماندگی ذهنی و کم شنوایی که ذکر شد سایر مواردی که می تواند منجر به تاخیر در رشد گفتار و زبان شود عبارتند از: شکاف کام – اختلال بیش فعالی – آسیب های جزیی مغز- شکاف کام– زبان پریشی- اوتیسم – فلج مغزی.

ناگفته نماند چنانچه کودک از هر جهت سالم بوده ولی محیط غنی به لحاظ تحریکات مناسب گفتاری(( به دلایلی از قبیل عدم حضور یا عدم سلامت روانی مادر)) وجود نداشته باشد نیز فرد ممکن است دچار اختلال یاد شده شود.

عکس العمل والدین

در مواجهه با کودک دچار این اختلال و هر بحران دیگر والدین معمولا 4 مرحله را پشت سر می گذارند در اولین مرحله آن ها دست به انکار مشکل زده و در این جهت گام برمی دارند که می خواهند به هر طریق ممکن ثابت کنند که فرزندشان هیچ مشکلی ندارد از این رو وی را نزد متخصصین مختلف برده تا مگر یک نفر سلامت وی را تایید کند. در مرحله دوم والدین دست به اعتراض زده و شروع به شکوه از این و آن کرده و ناخودآگاه سعی دارند مشکل را به گردن دیگری انداخته و خود را بی تقصیر جلوه دهند.در مرحله سوم والدین به درجاتی دچار افسردگی شده در غم و اندوه فرو رفته و ارتباطات خود با دیگران را بسیار محدود می نمایند و سایر نشانه های افسردگی را تجربه می کنند و بالاخره در نهایت وارد مرحله چهارم یعنی پذیرش شده و قبول می کنند که فرزند شان با سایر کودکان هم سن و سال خود تفاوت دارد.

نکته درمانی در ارتباط با درمان این گروه از کودکان بایستی به والدین آن ها کمک کرد که هرچه زودتر به مرحله پذیرش(( این که قبول کنند که کودکشان دچار مشکل است)) دست یابند؛ چرا که در این صورت است که ضمن پذیرش درمان در جهت تحقق اهداف درمانی با درمانگر نیز همکاری ثمربخشی ((که جزء جدایی ناپذیر یک درمان موفق است)) خواهند داشت.

نکته مهم

تجارب کلینیکی مختلف و تحقیقات معتبر جهانی نشان داده است که بهترین و مفیدترین سن کمک به رشد مهارت های گفتاری و زبانی کودکان دچار تاخیر در رشد گفتار و زبان سنین بین 2 تا 5 سالگی است که به سنین طلایی شهرت دارد و آن هم به این دلیل است که مناطق مغزی مربوط به گفتار در این سنین بیشترین آمادگی جهت اکتساب مهارت های یاد شده را دارد.

حرف آخر

نقش برجسته پزشکان به ویژه متخصصین اطفال،کارکنان مراکز بهداشتی - درمانی و خانه های بهداشت روستایی، و همچنین نقش مدیران و مربیان مهد کودک ها در جهت راهنمایی والدین و ارجاع به موقع این گروه از کودکان به کلینیک های گفتاردرمانی بسیار مهم است.

به امید آینده ای روشن و سرشار از موفقیت برای کودکان ایران زمین

لکنت زبان

مقدمه

ارتباط یکی از اساسی ترین نیازهای هر انسان است که می تواند از طرق مختلف مثل اشاره، گفتار، نوشتار و هنر صورت پذیرد. گفتارکه عمومی تر و ساده تر از سایر شیوه های ارتباطی است نقش بسیار مهمی را در زندگی دارا بوده و اهمیت آن در برقراری ارتیاط برای همگان روشن است.

بروز ناروانی در روند گفتار امری طبیعی است، ولی وقتی میزان این ناروانی ها تا اندازه ای افزایش یابد که روند طبیعی گفتار را دستخوش آسیب کند، توجه شنونده را به خود جلب کند و باعث بروز نگرانی و احساسات منفی در گوینده گردد دیگر با ناروانی طبیعی گفتار مواجه نیستیم بلکه با پدیده ای آسیب شناختی به نام "لکنت" روبرو هستیم .

بروز ناروانی در روند گفتار امری طبیعی است، ولی وقتی میزان این ناروانی ها تا اندازه ای افزایش یابد که روند طبیعی گفتار را دستخوش آسیب کند، توجه شنونده را به خود جلب کند و باعث بروز نگرانی و احساسات منفی در گوینده گردد دیگر با ناروانی طبیعی گفتار مواجه نیستیم بلکه با پدیده ای آسیب شناختی به نام "لکنت" روبرو هستیم . 

شیوع

یک درصد از کل جمعیت جهان دچار لکنت زبان است که البته در کشورها، فرهنگ ها و جوامع مختلف آمار متفاوتی وجود دارد، همچنین شیوع این اختلال در پسران 3 برابر دختران گزارش شده است.

نشانه ها

واضح ترین علائم لکنت همان وقفه هایی است که در روند گفتار روی می دهد. مکث های ناخواسته، گیر و گرفتگی در عضلات لبها، زبان و یا تارهای صوتی حنجره، تکرار غیر عادی بخش هایی از یک کلمه، کشیدن یک حرف یا صدا، از شایعترین علامتها هستند.

علل

لکنت محصول مجموعه ای از عوامل فیزیولوژیک (اختلال درغلبه نیمکره ای مغز)، ژنتیک ( وجود زمینه ژنتیکی)، عاطفی (هیجانات شدید) و خانوادگی (انتظارات نامعقول، حساسیتهای مفرط، سختگیری های تربیتی) و استرس های محیطی است و نمی توان تنها یک علت واحد برای آن ذکر کرد .

سیر و پیش آگهی

لکنت معمولا بین ۲ تا ۷ سالگی شروع شده و بیشترین فراوانی آن در حدود ۵ سالگی می باشد. بطور کلی در ۹۸٪ موارد لکنت زبان قبل از ۱۰ سالگی آغاز شده و به تدریج استقرار می یابد .

پیامدها

لکنت زبان از نظر عاطفی بر فرد اثر نا مطلوب گذاشته و می تواند باعث اختلال در عملکرد فرد ، عدم اعتماد به نفس ، افسردگی، اشکال در برقراری ارتباط با دیگران ، اضطراب ، بدبینی ، پرخاشگری ، خود کم بینی ، عدم پیشرفت در شغل یا حرفه مورد نظر و سر انجام گوشه گیری و دوری از موقعیت های اجتماعی گردد.

درمان

وقتی که صحبت از لکنت زبان می شود اغلب مردم این طور فکر می کنند که لکنت زبان درمان ندارد در حالیکه چنین نیست و این عارضه قابل درمان است. البته ناگفته نماند که درمان لکنت پیچیدگی های خاص خودش را دارد یعنی این که درمان قطعی آن هم طولانی مدت بوده و هم نیاز به تلاش و پیگیری فراوان دارد.

تجارب بالینی بیانگر این واقعیت است که درمورد کودکانی که سنشان کم باشد « بین 5 – 2 سال»، دارای لکنت خفیف باشند « مثلا کل کلمه یا عبارت را تکرار کنند»، هنوز متوجه لکنتشان نشده باشند و شرایط عاطفی و محیط زندگی امنی داشته باشند معمولا بین شش تا هجده ماه لکنتشان به تدریج برطرف خواهد شد ولی در افرادی که علایم شدیدتر لکنت « مثل گیرکردن در یک صدا یا داشتن تیک » را تجربه کرده باشند، سنشان بالای 7 سال باشد و به خاطر لکنت زبان مورد سرزنش دیگران واقع شده باشند طوری که از موقعیت های گفتاری اجتناب نمایند، درمان آن ها زمان طولانی تری را به خود اختصاص خواهد داد.

بهترین زمان درمان لکنت زبان قبل از ورود کودک به مدرسه است چرا که هنوز کودک در این زمان بر مشکل خود آگاهی چندانی ندارد.

درمان لکنت زبان در موارد خفیف به خصوص در کودکان پیش دبستانی تنها چند هفته و در موارد شدید گاهی تا 18 ماه به طول می انجامد. پیشگیری و مداخله زود هنگام در درمان لکنت یک اصل است.

خانواده هایی که کودک را به خاطر لکنتش سرزنش نمی کنند، نگرانی و اضطراب خود را به کودک منتقل نمی سازند، با حوصله به گفته های کودک گوش می کنند، سرعت گفتار خود را کاهش می دهند ، محیطی آرام و به دور از استرس پدید می آورند و با مشاهده اولین علائم لکنت به متخصصان گفتار درمانی مراجعه می کنند احتمال تداوم لکنت را بسیار ضعیف می سازند .

تحقیقات مختلف رابطه بین استرس و اضطراب با شدت لکنت زبان را تایید نموده اند لذا اقداماتی را که در جهت کاهش استرس و نگرانی کودکان انجام شوند تاثیرات قابل توجهی بر کاهش میزان شدت لکنت خواهند داشت؛ از این رو والدین بایستی یاد بگیرند که از طریق برقراری یک ارتباط دوستانه با کودک خود به وی اجازه بدهند که احساسات به ویژه ترس ها و نگرانی های خود را به راحتی با آنان درمیان گذاشته و از این طریق بسیاری از اضطراب های آنان را کاهش دهند ، افزایش احساس ارزشمندی و احساس کفایت کودک نیز می تواند در جهت کاهش لکنت وی عمل نماید چرا که از این راه عزت نفس کودک افزایش یافته و این خود می تواند در جهت رفع بسیاری از مشکلات کودک از جمله لکنت ایشان کارساز باشد.

روند درمان افرادی که در بزرگسالی همچنان با لکنت روبرو هستند طولانی و تدریجی است. اگرچه دارو ها می توانند در کاهش اضطراب مبتلایان به لکنت موثر باشند ولی متاسفانه تا کنون هیچ دارویی که تاثیرات ماندگار و دائمی در بهبود لکنت داشته باشد شناخته نشده است.

درمان بر پایه اصلاح الگوهای نادرست گفتاری و سازماندهی مجدد سیستم عصبی برای کنترل موفق گفتار استوار است. گفتاردرمانگران نحوه کنترل سرعت گفتار و نظارت بر آن را به بیماران خود آموزش می دهند. همچنین این که چطور بتوانند تنش عضلات گفتاری خود را کاهش دهند و گفتاری به دور از فشار و تقلا داشته باشند با بیماران تمرین می شود .

از سوی دیگر، جنبه مهمی از درمان لکنت، تمرکز بر رفع نگرانی ها و انگاره هایی است که در اثر تداوم لکنت در طول سالها در ذهن بیمار شکل گرفته است. برخورهای نادرستی که از طرف خانواده ، مدرسه ، همسالان و سایر افراد جامعه با لکنت فرد صورت می گیرد در ایجاد این هیجانات و باورها موثر است. باورهای غلطی که منجر به ترس از بیان برخی کلمات شده و به نوبه خود لکنت را تشدید کرده است.

خیلی از افراد دچار لکنت زبان که در سنین کودکی درمان نشده باشند جهت درمان لکنت آن ها در سنین بزرگسالی گاهی لازم می شود که حتی روان درمانی انجام شود چرا که ممکن است لکنت آن ها با اضطراب، ترس، افسردگی و یا سایر اختلالات روان شناختی گره خورده باشد.

بسیاری از افرادی که دارای لکنت زبان چندین ساله اند این طورفکر می کنند که :« اگر قرار بود خوب شوم تا حالا خوب شده بودم و فکرهایی از این قبیل»؛ لذا یا اصلا درمان را شروع نمی کنند و یا اینکه درمان را تا حد لازم ادامه نمی دهند. برای این گروه از افراد استفاده از اقدامات روان درمانی به ویژه شناخت درمانی در کنار گفتاردرمانی لازم خواهد شد .

در گفتاردرمانی، جهت درمان کودکان لکنتی از روش های مختلفی از جمله روش کشیده گویی، مکث، گفتار سیلابیک« بخش کردن کلمات» ، تکنیک جریان هوا و گفتار همراه تاخیر استفاده می شود که البته تعیین نوع روش درمانی مناسب « با توجه به سن کودک و شدت لکنت وی» برعهده درمانگر خواهد بود .

جهت تثبیت روند درمان لازم است والدین تکالیف خانگی را که از طرف آسیب شناس گفتار و زبان به آن ها گفته می شود را انجام دهند .