تاثیر افسردگی و اضطراب حاملگی بر رشد و تکامل جنین

دوران بارداری با تغییرات جسمانی و روان شناختی در زنان باردار همراه است. این پدیده در زنان نخست زا با شدت بیشتری همراه است زیرا آن ها برای بار اول با این تغییرات مواجه می شوند.

مادران باردار به دلیل رویارویی با نگرانی در باره وضعیت جنین، ترس از زایمان، کاهش فعالیت های روزمره، مواظبت افراطی و تغییرات ظاهری دچار اضطراب و ترس می شوند.

در حقیقت تجارب درون رحمی می تواند بر جنین اثر زیادی بگذارد؛ حتی این تاثیر می تواند بر تحول بعد از زایمان تا بزرگسالی ادامه داشته باشد.

با توجه به گزارش سازمان جهانی بهداشت، اختلالات روانی از علل عمده بیماری در زنان 15 تا 44 ساله است. این شرایط در زنان باردار ممکن است بر نوزادان تاثیرگذار باشد. بیش از 54 درصد از زنان باردار برخی از علایم اضطراب و بیش از 37 درصد آن ها علایم افسردگی را در دوره بارداری داشته اند.

اضطراب بارداری و زایمان ، در ابتلای کودک به اسکیزوفرنی و اختلالات عاطفی در آینده ، ابتلا به اوتیسم و تنگی نفس در دوره نوزادی نیز نقش دارد. رابطه مستقیمی بین اضطراب مادر و ناهنجاری های تکامل مغز جنین و دیسترس جنین وجود دارد و با کاهش تکامل ذهنی تا 2 سالگی همراه است. همچنین اضطراب قبل از زایمان مادر ، در بدخوابی نوزاد و مشکلات رفتاری دوران اولیه کودکی اثرگذار است. در خصوص اهمیت بهداشت روان دوره بارداری قابل ذکر است که ریشه دلبستگی ضعیف والد – کودک به هنگام افسردگی پس از زایمان، در دوره بارداری نهفته است.

میزان افسردگی در حین بارداری بر اساس معیارهای تشخیصی به کار رفته و جمعیت مورد مطالعه از 10 تا 30 درصد تغییر می کند. در یک مطالعه شیوع افسردگی حین بارداری ، 45 درصد و در مطالعه دیگری در ایران این میزان 6/30 درصد گزارش شده است. لازم به ذکر است که هیچ یک از زنان مورد مطالعه برای رفع این اختلال تحت درمان و مراقبت قرار نداشتند. همچنین با توجه به شیوع 64 درصد اختلالات اضطرابی در بارداری در ایران، مشکلات روانی همچنان موضوع مهمی در بهداشت زنان به شمار می آید.

افسردگی در دوره بارداری می تواند منجر به عدم توجه به خود و در نتیجه تغذیه ناکافی ، مصرف سیگار، مصرف دارو و عدم مراقبت کافی دوره بارداری شود و خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان را افزایش دهد و در موارد نادر، خودکشی را به دنبال دارد.

 

محققان جهت درمان اختلالات دوره بارداری ترکیب متفاوتی از مداخلات روان شناختی را به کار برده اند. یکی از این مطالعات اثربخشی مداخله التقاطی بر کاهش افسردگی دوره بارداری است که تاثیر آن به گونه ای به اثبات رسیده است. نتایج پژوهشGuido و همکاران( 2011) نشان داد که مدیریت استرس شناختی – رفتاری پیش از تولد، بر سطح کورتیزول بزاقی ( به عنوان علامتی از میزان استرس) مادران و نوزادان آن ها اثرگذار است و در نتیجه مشکلات مربوط به بهداشت روان مادران و نوزادان را در آینده کاهش می دهد.

 

فاتحی زاده و همکاران ، در پژوهش خود نشان دادند که ارائه مشاوره به شیوه زوج درمانی رفتاری، افسردگی دوره بارداری را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. نتایج پژوهشAustin و همکاران(2008)، نیز نشان داد که گروه درمانی شناختی – رفتاری در دوره بارداری بر پیشگیری از اضطراب و افسردگی پس از زایمان موثر است. همچنین نتایج پژوهش حسینی نسب و همکاران، نشان داد که آموزش مطالب تئوری و تکنیک های عملی به مادران موجب افزایش اعتماد به نفس و کاهش ترس و اضطراب آنان می شود و محیط آرام و حمایت کننده ای را درکل دوره بارداری و زایمان ایجاد می کند.

از آنجا که مطابق تحقیقات انجام شده اضطراب مهم ترین عامل در میزان درد و سازگاری مادران با درد است، بنابراین کاهش اضطراب ، موجب افزایش همکاری و سازگاری آن ها می شود و موجب درد کمتر و دوره زایمان کوتاه تر در افراد آموزش دیده می گردد.

نتایج تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که تنش ها و فشارهای روانی مادران باردار تاثیر عمیقی بر نوزادان آن ها خواهد داشت و مسیر رشد و تحول آن ها را به کلی منحرف می سازد. بنابراین بارداری و زایمان به عنوان یک بحران در زندگی زنان محسوب می شود و توجه به این پدیده فیزیولوژیک از اهمیت خاصی برخوردار است.

امروزه در مراکز بهداشتی – درمانی کشور، مراقبت های دوران بارداری تنها به مراقبت های جسمی محدود است و بهداشت روان مادران به دست فراموشی سپرده شده است؛ در حالی که سلامت جسم در گرو سلامت روان و سلامتی روان مادر، ضامن سلامت خانواده و فرزندی است که به زودی متولد خواهد شد.

نتایج پژوهش کارآموزیان و عسکری زاده (1392) و سایر پژوهش های انجام شده در این زمینه نشان دادند که درمان های روان شناختی در بهبود اضطراب و افسردگی بارداری نقش بسزایی دارند. آموزش مدیریت استرس علاوه بر تعدیل سطح احساسات و عواطف درونی سبب جلب حمایت اجتماعی و کاهش مشکلات روانی می گردد. بر این اساس همکاری متخصصان زنان و مامایی با متخصصان حوزه روانپزشکی و روان شناسی در درمان این دو اختلال ( اضطراب و افسردگی) می تواند به شرایط مطلوب زنان در دوره بارداری کمک کند.

منبع : مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، دوره بیستم، شماره 6، 1392، ص 621 -606